Het eerste boek
Conditieleer 1 is om meer redenen het "eerste boek". Allereerst omdat het een uitstekend boek is om in de eerste jaren van het vervolgonderwijs (VMBO, basisvorming) te gebruiken. En het boek heeft met 30.000 exemplaren (!) zijn waarde meer dan bewezen. We gebruiken de term "het eerste boek" ook, omdat het de start was om een "echt" leerlingenboek bij het vak lichamelijke opvoeding te introduceren. Het gedeelte voor de docent begint nog met de vraag "Leerboeken bij het vak lichamelijke opvoeding?".
Inderdaad, niet om het vak te wijzigen, wel om het vak een ander aanzien te geven. Conditieleer 1 voldoet uitstekend aan die voorwaarde. Het taalgebruik is zeer eenvoudig. Het gaat om korte lesjes die de leerling leren het onderwerp "bewegen en sport" in een bredere context te plaatsen. Bovendien beseft de leerling eens te meer, dat het vak lichamelijke opvoeding meer dan het "even uitwaaien is voor de andere lessen".

Er is een uitgebreide docentenhandleiding. De belangrijkste les is ongetwijfeld les 5, "De grote opdracht". Hierbij moeten de leerlingen een bepaalde inspanning leveren en daarna moeten ze hun hartslag in kaart brengen. Een geweldige opdracht die zeer motiverend werkt!
Conditieleer 1 is de eerste van een reeks van twee boekjes. Toch kan het ook als boek alleen worden gebruikt en veel scholen hanteren die lijn. C


Waarde van de reeks
terug naar begin
Lichamelijke opvoeding is een boeiend vak met allerlei invalshoeken. Natuurlijk gaat het om het leren van allerlei bewegingsvormen, natuurlijk gaat het om sportoriëntatie... Maar het gaat ook om een gezondheidsbesef waar meer over te vertellen valt. De reeks conditieleer brengt met name dat besef bij!

Een belangrijk deel van de reeks heeft betrekking op vragen als "Hoe voel je je?", "Hoe staat het met je conditie?" en "Wat kun je eventueel doen om je conditie te verbeteren?".

De vraag hoe het gesteld is met de conditie brengt met zich mee, dat leerlingen naast kennis ook over een zekere praktische vaardigheid moeten beschikken. Die vaardigheid is gericht op het zelf kunnen inschatten hoe het met je conditie gesteld is. Conditie wordt vervolgens gekoppeld aan sportoriëntatie en het opstellen van een eenvoudig trainingsprogramma.

Inhoud
terug naar begin
Het boek bestaat uit 8 lessen en 2 intermezzo's. Het boek is aan de hand van veel foto's en tekeningen geïllustreerd.

Inhoudsopgave

• Les 1: Conditieleer, wat is het en waarom is het voor ons belangrijk?
  Met onderwerpen als: conditie, een leven lang met je eigen lichaam, gevaren van onze maatschappij.
  
• Les 2: warming up, rekken en cooling down
  Een klassiek onderwerp dat geen nadere toelichting nodig heeft.
  
• Intermezzo: lichamelijke opvoeding en beroepen
  
• Les 3: Overlichaamssignalen en gegevens
  Gaat met name over zintuigen.
  
• Les 4: Het meten van de pols
  Verschillende manieren om de hartslag te meten.
  
• Les 5: Grote opdracht
  Hierbij moet een aantal keren snel gelopen worden en vervolgens wordt gekeken wat er met de hartslag gebeurt.
  
• Les 6: Uitwerking van de grote opdracht
  Allerlei kenmerkende grootheden bij hartslagregistraties komen aan de orde: maximale hartslag en feitelijke hartslag, herstellen van vermoeidheid.
  
• Intermezzo: Fair play
• Les 7: Meer over het begrip conditie
  Meer over uithoudingsvermogen, kracht, lenigheid, coördinatie en andere factoren. Het effect van bepaalde beweginsvormen of van sport.
  
• Les 8: Over levenskwaliteit en de gevaren van verschillende levensstijlen
  Een ideaal lesje voor een kringgesprek!
  

Voor welk type onderwijs?
terug naar begin
De reeks is uitstekend toepasbaar bij

• De eerste jaren vervolgonderwijs na het basisonderwijs (Basisvorming en VMBO).
  Ieder lesje wordt met een aantal vragen afgesloten die de leerlingen eventueel thuis kunnen maken. Het taalgebruik is zeer eenvoudig. Het boek heeft zijn waarde bewezen. Als het gaat om het VMBO dan bevelen we alleen deel 1 van Conditieleer aan. Vooral het werken aan de "grote opdracht" (leveren van een bepaalde inspanning en het in kaart brengen van de hartslag) wordt zeer gewaardeerd. Een uitstekende start om te laten merken dat lichamelijke opvoeding nu anders is dan op de basisschool. De hoeveelheid te besteden tijd is in feite gering. De docentenhandleiding beschrijft complete lessen met oefeningen en hoe hierbij het leerlingenboek gebruikt kan worden.
  Conditieleer 1 en 2 kunnen los van elkaar gebruikt worden.
  
  
• Sportverenigingen. Hier kunnen beide delen worden gebruikt.
  

Evaluatie
terug naar begin

The proof of the pudding is the eating. Een uitdrukking die in essentie het doel van evalueren aangeeft. Om tot een eerste evaluatie te komen werd destijds met 11 scholen contact gezocht. De namen van de contactpersonen hebben we niet in dit verslag opgenomen. De evaluatie is een aantal jaren geleden uitgevoerd. Op dat moment was het begrip VMBO nog onbekend. Wie de evaluatie doorneemt zal snel houvast krijgen en daarom meenden we er goed aan te doen om deze ervaring toch op te nemen.
Met de aangegeven typeringen van de verschillende schooltypen, zal het echter niet moeilijk zijn om conclusies te trekken.
Een meer uitgebreid verslag van deze evaluatie werd beschreven in het blad Lichamelijke Opvoeding.

Schooltypen (let wel dit zijn de schooltypen ten tijde van de eerste evaluatie)

• school
• 1 IBO
  bouwkunde 4 IBO
• 2 LBO 2e klas
• 3 LBO 2e klas
• 4 LBO brugklas
• 5 MAVO klas 2
• 6 LBO/MAVO/HAVO brugklas met vooral LBO/MAVO- en MAVO/HAVO-advies
• 7 HAVO/VWO
• 8 HAVO/VWO
• 9 HAVO/VWO
• 10 HAVO/VWO

Over gewenning gesproken
terug naar begin
De eerste bevindingen waarop we dieper ingaan, raken het proces van gewenning. Leerlingen die de basisschool verlaten, zullen in het algemeen geen problemen ondervinden met lesvormen die voor hun nieuw zijn. Zij verwachten in feite niet anders.
De gewenning voor de docent om nu met een leerlingenboek te werken, is wellicht een veel boeiender proces. Voor een aantal docenten vormt vernieuwing mogelijkerwijze ook een nieuwe uitdaging. In de voorlichting Conditieleer benadrukken we steeds dat het leerlingenboek niet bedoeld is als een revolutionair wijzigingsplan voor de lessen lichamelijke opvoeding. In de praktijk blijkt dat het gewenningsproces daarbij nog bemoeilijkt wordt door:

• het feit dat iedere docent bij iedere les ook werkelijk voor de eerste keer een les moest voorbereiden, zonder daarbij te weten hoe de leerlingen die eerste keer zouden reageren;
• het feit dat in het docentenboek nog geen duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen de verschillende schooltypen. Dit vereist dan ook aanpassingsvermogen verschillende deelnemers;
• het feit dat vooral les 2 (de les over warming up, rekken en cooling down) in het begin staat en nogal wat bijzondere aandacht vraagt.

Uit de invulformulieren kan men opmaken dat docenten eerst experimenteren. Ten aanzien van het eerste punt merken we op dat een van de docenten de lessen nu voor een tweede keer "draait" en daarbij expliciet vermeldt hoeveel gemakkelijker de lessen nu verlopen. Het werken met een leerlingenboek, het laten maken van huiswerk ja zelfs het geven van een proefwerk zijn typische zaken die nu eenmaal om gewenning vragen.

Maar het zijn ook nieuwe mogelijkheden die het vak in een ander perspectief kunnen plaatsen.
We geven nu enkele voorbeelden van gegeven antwoorden om het beeld te verduidelijken:

Voorbeeld 1 (les 1, IBO)
terug naar begin
"Bij deze IBO-klas leek het me raadzaam om de eerste les volledig in een theorie-lokaal te behandelen. Voor deze groep leerlingen is dit me goed bevallen. De leerlingen reageerden zeer enthousiast en positief"

Voorbeeld 2 (les 1, LBO)
"De groep bestaat uit 17 buitenlandse kinderen en 8 Nederlandse kinderen. Het niveau van de groep lijkt me niet zo hoog. Vandaar dat ik gekozen heb voor het eerst laten doorlezen van de bladzijden 11 en 12 en het laten opschrijven van de moeilijke woorden. Welke woorden kwamen eruit? Bij bladzijde 11 ging het om de woorden; lichamelijke opvoeding, praktijkvak, conditie, trainingsprogramma en levensfasen. Bij bladzijde 13 ging het om de woorden vooroordelen en ontzenuwen"
De betreffende docent verklaarde hoe hij door deze aanpak beter begrip kreeg voor wat de leerlingen werkelijk hadden begrepen en wat niet. Pas na deze eerste "screening" werd meer uitleg gegeven. Het is belangrijk om bij dit voorbeeld op te merken, dat het uiteraard ondoenlijk is om een leerlingenboekje te maken dat werkelijk onafhankelijk is van het type school en dus van VMBO tot VWO even "goed" wordt geconsumeerd. Uit de evaluatie is duidelijk naar voren gekomen dat de tekst (taalgebruik en gebruik van vreemde woorden) in het algemeen voor de groep HAVO/VWO geen problemen oplevert. Bij IBO/LBO zullen er wel problemen optreden. Extra begeleiding of het maken van keuzes uit het materiaal zijn dan noodzakelijk. Er bestaat overigens in het algemeen de wens om kortere zinnen te gebruiken en uiteraard zijn er een aantal vreemde woorden die gewijzigd moeten worden. Zo viel iedereen (onafhankelijk van schooltype) bijvoorbeeld over het woord ontzenuwen dat in les 1 werd gebruikt.
Voorbeeld 3 (les 1, HAVO/VWO)
"Buitenlessen zijn minder geschikt (koud, geen mogelijkheden om te schrijven). Je moet altijd hetzelfde uur werken aan Conditieleer. Ze moeten wennen aan het idee dat ze boek en schrift mee moeten nemen"

Overigens bleek uit de verdere evaluatie hoe plezierig het is om bepaalde gedeelten te behandelen als de buitenlessen beginnen (met name bij les 2 over warming up, rekken en cooling down. Waar in voorbeeld 3 op gedoeld wordt is "hoe ga je nu praktisch om met het feit dat leerlingen met boekjes moeten werken. Uit de evaluatie is gebleken dat de meesten de leerlingenboekjes buiten niet gebruiken. Soms wordt voor bepaalde lessen een theorielokaal gebruikt en soms wordt een bepaalde gedeelte van de les in een binnenlokaal gewerkt. Ook het gebruik van een schrift verdient de nodige aandacht.
De meeste leerlingen zijn bij het beantwoorden slechts zeer kort van stof. Uiteraard zal een en ander ook nog sterk afhangen van het niveau. Van een IBO leerling met veel taalproblemen mag men nauwelijks goede "volzinnen" verwachten. Als suggestie kwam naar voren zo'n schrift ook als een soort plakboek te kunnen gebruiken. De docent geeft dan expliciet aan dat allerlei zaken die met de betreffende les te maken hebben in het schrift verzameld kunnen worden.
Dat er werkelijk sprake is van gewenning - een gewenning die gelukkig in positieve richting verloopt - blijkt uit de invulling van de vragen bij de opeenvolgende vragen. Zien we dat iedere docent bij les 1 veel suggesties geeft en dikwijls beschrijft hoe hij of zij een zekere gewenning moest ondergaan, zien we bij de volgende lessen hoe dit afneemt. De fraaiste demonstratie van dit effect bleek uit de invulling van de vragen bij les 3. Onderstaande zinnen vormen een collage van de beantwoording hoe men over les 3 dacht:

• Aanvankelijk geen problemen. De uitleg leek me helder (IBO - deze docent schrok echter van het niveau van beantwoording van de vragen!).
• Ik heb de les gevolgd uit de docentenhandleiding. De inleiding verliep zoals verwacht. Enkele leerlingen hadden wat moeite met de richting maar het ging leuk. Leerlingen waren geïnteresseerd (LBO).
• De les ging precies volgens het boek. De leerlingen vonden het ook wel leuk maar hun reactie aan het einde van de les was "gaan we nu echt wat doen?"
• Duidelijke les (LBO/MAVO/HAVO).
• Deze les gaf geen problemen en was duidelijk. Dit blijkt ook uit de resultaten van het huiswerk (HAVO/VWO).
• In een kringgesprek in het midden van een blokuur (geschikt tijdstip voor 10 minuten theorie) de leerstof uitgelegden huiswerk opgegeven. Geen problemen (HAVO/VWO).

In het algemeen is het ingevulde commentaar bij deze les (en ook bij de nu volgende lessen) kort en duidelijk. Men treft nauwelijks meer een suggestie voor het werken met het leerlingenboek (bijvoorbeeld binnen of buiten). Kennelijk zijn de meeste docenten nu gewend. Ze hebben een vaste structuur gevonden en hebben de leerlingen duidelijk gemaakt wanneer het leerlingenboek wel en wanneer niet vereist is!
Een ander opvallend punt is dat er vanaf les 3 nog maar weinig commentaar - op enkele duidelijke missers na - op het taalgebruik wordt gegeven.

terug naar begin